Het Agfa Kommando |
Nederlandse vrouwen in het Außenlager „Agfa Kamerawerk“
van het KZ Dachau, in München |
Jan van Ommen, Reinbek bij
Hamburg, juni 2020, jan@vanommen.de |
De foto* links toont (de?) vrouwen in
de ochtend van 28.04.1945 in Percha (bij Starnberg)
op weg in de richting van Wolfratshausen. (*Foto genomen van het origineel bij
een bezoek aan Benno Gantner in 2014) Deze website bestaat uit stukken in
PDF formaat en enkele foto’s. De documenten worden geopend door de titels in
dit hoofd document aan te klikken. Met de pijl op uw display links boven komt
U weer terug in het hoofd document. |
Für eine Deutschsprachige Fassung siehe Das Agfa Kommando unten
De ongeveer tweehonderd vrouwen die via Ravensbrück in een buitencommando
van KZ Dachau in München terechtkwamen, vormden bijna een derde deel van de
vrouwen die in september 1944 vanuit Vught op transport naar Duitsland gingen.
Meerdere vrouwen hielden na de oorlog contact met elkaar, onder andere in de
stichting “Vrouwen Comité Dachau”. Dit comité was tot ongeveer 1995 actief en
werd 31 mei 2000 opgeheven*); ik begon mij drie jaar later voor de groep te
interesseren. Uitgangspunt was een schoenendoos met spullen uit de kamptijd van
mijn moeder Renny van Ommen. Het belangrijkste object
in mijn verzameling, van persoonlijk belang, is een bericht van mijn moeder met
de titel “De Bijbel in het concentratiekamp”. De voornaamste herinneringen van
algemeen belang zijn de ongepubliceerde memoires van Kiky Gerritsen-Heinsius.
Het voorlopige resultaat van mijn onderzoek is samengevat in De vrouwen van het Agfa-Kommando
.
*)http://www.oorlogsgetroffenen.nl/archiefvormer/Stichting_Vrouwen_Comite_Dachau
Verder is er:
Lijst met namen: Een lijst (in het Duits) met namen van 203 vrouwen. Dit zijn de 195
Nederlandse vrouwen met enkele anderen, die tezamen een groep vormden. Het
verhaal gaat hoofdzakelijk over deze 203 vrouwen.
Kamers:
Een overzicht van een deel van de kamergemeenschappen in het gebouw aan de Weißenseestraße. Aan hand van een grove schatting van Renny van Ommen. Zeven namen kwamen zowel in de parterre
van blok 1 en in blok 2 voor.
Bronnen: Een overzicht (in het Duits) over de geraadpleegde publicaties en berichten.
Dit zijn fragmenten uit drie artikelen die
1965 in de Isar-Loisach Bote
verschenen. Hier worden de belevenissen van de Agfa-vrouwen rond de bevrijding
in Wolfratshausen en het verblijf op de boerderij van de gastvrije familie
Walser gedetailleerd beschreven. Interessant is de waarneming der vrouwen uit
het oog van de plaatselijke bevolking.
Niet alle vrouwen gingen 27 april 1945 op de
evacuatie mars naar het Zuiden. Dit is een overzicht van de terugkeer van de
192 Nederlandse overlevenden. Drie Nederlandse vrouwen stierven in Duitsland.
Van Karolien van Ommen (mijn zuster). Met
Duitse vertaling "Weil wir
nicht zuhörten"
Sonnet van Joukje Grandia-Smits voor Nel Niemantsverdriet
Een stukje uit de ongepubliceerde memoires van Kiky Gerritsen-Heinsius. Het complete bericht van Kiky Gerritsen-Heinsius bevat de geschiedenis van de vrouwen in Vught, Ravensbrück en München tot aan de terugkeer naar Nederland.
De tekst van een voordracht die mijn moeder
na de oorlog hield en verwant is met haar uitvoeriger bericht “De Bijbel in het
concentratiekamp”.
De strijd- en spotliederen van ‘de Bossche vrouwen’. Met datum 1 mei 1965. Waarschijnlijk voor een reünie.
“Brief van Marie Thérèsa, geschreven aan haar drie kinderen Els, Paul en Hettie vlak voor en vlak na de bevrijding in München. Vermoedelijk is de brief nooit verstuurd en is de brief mee genomen naar huis. Het karakter van de brief veranderd van een afscheidsbrief aan de kinderen naar (dagboek) aantekeningen over de laatste dag voor, en de eerste dagen na de bevrijding van het kamp door het Amerikaanse leger.” Aldus het voorwoord van de kleindochter Karen Polak die de brief uitgetypt heeft.
Een ontroerende brief. Men merkt dat de
schrijfster niet de tot de jongeren hoorde. De berichten van de jongere vrouwen
zijn met uitzondering van Kiky Heinsius doorgaans wat fors geschreven. Rie
Polak-Mair was van 1896. Karen Polak duidt enkele
vergisinningen aan zoals: Kissingen moet Giesing en
Afga moet Agfa zijn. M.T.Polak-Mair is eind april
1945 in München gebleven en is niet meegegaan op de evacuatie mars in richting
Oostenrijk. Aangrijpend is haar optimisme wat betreft het lot van haar man. Uit
de van haar ingevulde vragenlijst blijkt dat ze eind 1945 nog niet wist dat
haar man in de buurt van Auschwitz was omgekomen. Ze liet zich begin 1945 noch
wijsmaken dat het in kampen met overwegend joodse gevangenen niet zo erg was.
In het in de brief genoemde kamp Mühldorf zijn bijna
de helft van de gevangenen omgekomen.
In 1966 zijn een aantal vrouwen naar München, Dachau en Wolfratshausen gereisd.
Foto genomen 2007 tijdens een bezoek bij Riekie in Zwijndrecht. Hendrika Heijligers - Olman is 17 april 2010 overleden. Haar kampvriendinnen noemden haar ook ‘Ketelbinkie’; niemand zong het beter.
De foto gaat al enige jaren onder “1947”.
Maart 2016 ontdekten we dat de foto niet in 1947 is genomen. Het was
waarschijnlijk 1960. Dit is vooral duidelijk door een vergelijk met de foto van
de vrouwen op de stoep in de Alblasstraat 1954.
Op de stoep in de Alblasstraat 1954
Mijn moeder Renny van Ommen met zes kamp
vriendinnen. De foto is het eigendom van Jan-Egbert Baalbergen
Met een foto uit de schoenendoos. Mijn broer heeft nummers toegevoegd. De
datum en plaats van de foto/reünie is onzeker. Er was een reünie op 1 mei 1965
die volgens aankondigingen in het Dagblad van het Noorden van 12-4 en 14-4-1965
en het Vrije Volk van 22-2-1965 in Amsterdam zou plaats vinden. De foto uit de
schoenendoos is door een fotograaf uit Utrecht genomen.
Reünie 1970 in Amsterdam
Een lijst van deelnemers aan de hand van hun handtekeningen in een boekje
over Amsterdam.
Uitgevaardigd op 22 mei 1945 door majoor J.Vessels voor de vlucht van Nel Niemantsverdriet en Renny van Ommen van München naar Nederland.
Die Geschichte der niederländischen Frauen im Agfa-Kommando unterscheidet sich von vielen Erlebnissen in Konzentrationslagern. Sie ist weniger leidvoll und geprägt vom Geist und Widerstandswillen der fast ausschließlich politischen Gefangenen. Fast ein Drittel der Frauen, die im September 1944 aus dem KZ Herzogenbusch nach Deutschland transportiert wurden, kamen schließlich in ein Außenkommando des KZ Dachau in München. Folgendes ist das Resultat einer Untersuchung, die 1998 mit dem Material aus einem Schuhkarton begann. Die Schachtel war Teil des Nachlasses meiner Mutter, Renny van Ommen, die 1993 verstorben ist. Nach diversen Anfragen bei Archiven ging die Recherche Schritt für Schritt weiter. 2011 sind einige interessante Angaben von anderen Nachkommen der Agfa-Frauen eingeflossen. Einige der ehemaligen Gefangenen haben Berichte aus dieser Zeit hinterlassen. Der ausführlichste und einfühlsame Bericht von Kiky Gerritsen-Heinsius ist ins Deutsche übersetzt worden. Von diesem Bericht sind auf dieser Website Auszüge veröffentlicht. Meine Mutter schrieb einen Bericht über ihre religiösen Erfahrungen in der Gefangenschaft, der auf Deutsch mit dem Titel „Eine Bibel im KZ“ vorliegt. Die Informationen auf dieser Website sind in PDF-Format und können über den jeweiligen Titel-Link hier unten eingesehen werden.
Das Resultat der Untersuchung.
Liste mit Namen aus den Transportlisten stammend mit Korrekturen.
Verzeichnis der wichtigsten Quellen der Untersuchung und Kommentar dazu.
Gedicht von meiner Schwester Karolien van Ommen
Der Text einer Lesung meiner Mutter kurz nach Kriegsende die in einer Lokalzeitung abgedruckt wurde. Der Inhalt ist verwandt mit ihrem ausführlicher Bericht “Eine Bibel im KZ“.
Zusammengestellt aus Aufzeichnungen meiner Mutter und ein Teil des Tagesbuches meines Vaters.
Einige
der Dokumente im Niederländischen Abschnitt sind auch für Deutsche
Leser verständlich, zum Beispiel "Souvenirs Agfa".